ગુજરાતી ના ગતકડા

અક્કરમીનો પડીઓ કાંણો 
અક્કલ ઉધાર ન મળે 
અણીનો ચૂક્યો સો વરસ જીવે 
અતિ લોભ તે પાપનું મૂળ 
અત્તરનાં છાંટણા જ હોય, અત્તરના કુંડા ન ભરાય 
અધૂરો ઘડો છલકાય ઘણો 
અન્ન અને દાંતને વેર 
અન્ન તેવો ઓડકાર 
અવળે અસ્ત્રે મૂંડી નાખવો 
અંગૂઠો બતાવવો 
અંજળ પાણી ખૂટવા 
અંધારામાં તીર ચલાવવું 
આકાશ પાતાળ એક કરવા 
આગ લાગે ત્યારે કૂવો ખોદવા ન જવાય 
આગળ ઉલાળ નહિ ને પાછળ ધરાળ નહિ 
આગળ બુદ્ધિ વાણિયા, પાછળ બુદ્ધિ બ્રહ્મ 

આજ રોકડા, કાલ ઉધાર 
આજની ઘડી અને કાલનો દિ 
આદર્યા અધૂરા રહે, હરિ કરે સો હોઈ 
આદુ ખાઈને પાછળ પડી જવું 
આપ ભલા તો જગ ભલા 
આપ મુવા પીછે ડૂબ ગઈ દૂનિયા 
આપ મુવા વિના સ્વર્ગે ન જવાય 
આપ સમાન બળ નહિ 
આફતનું પડીકું 
આબરૂના કાંકરા કરવા 
આભ ફાટ્યું હોય ત્યાં થીગડું ન દેવાય 
આમલી પીપળી બતાવવી 
આરંભે શૂરા 
આલિયાની ટોપી માલિયાને માથે 
આવ પાણા પગ ઉપર પડ 
આવ બલા પકડ ગલા 
આળસુનો પીર 
આંકડે મધ ભાળી જવું 
આંખ આડા કાન કરવા 
આંગળા ચાટ્યે પેટ ન ભરાય 
આંગળી ચિન્ધ્યાનું પુણ્ય 
આંગળી દેતાં પહોંચો પકડે 
આંગળીથી નખ વેગળા જ રહે 
આંગળીના વેઢે ગણાય એટલાં 
આંતરડી દૂભવવી 
આંધળામાં કાણો રાજા 

આંધળી દળે ને કૂતરા ખાય 
આંધળે બહેરું કૂટાય 
આંધળો ઓકે સોને રોકે 
ઈટનો જવાબ પથ્થર 
ઉજ્જડ ગામમાં એરંડો પ્રધાન 
ઉડતા પંખીને પાડે તેવો હોંશિયાર 
ઉતર્યો અમલદાર કોડીનો 
ઉતાવળે આંબા ન પાકે 
ઉંઠા ભણાવવા 
ઉંદર બિલાડીની રમત 
ઉંદરની જેમ ફૂંકી ફંકીને કરડવું 
ઊલમાંથી ચૂલમાં પડવા જેવો ઘાટ 
ઊંટ મૂકે આંકડો અને બકરી મૂકે કાંકરો 
ઊંટની પીઠે તણખલું 
ઊંટે કર્યા ઢેકા તો માણસે કર્યા કાંઠા 
ઊંડા પાણીમાં ઉતરવું નહિ 
ઊંધા રવાડે ચડાવી દેવું 
ઊંધી ખોપરી 
એક કરતાં બે ભલા 
એક કાનેથી સાંભળી બીજા કાનેથી કાઢી નાખવું 

એક કાંકરે બે પક્ષી મારવા 
એક ઘા ને બે કટકા 
એક દી મહેમાન, બીજે દી મહી, ત્રીજે દી રહે તેની અક્કલ ગઈ 
એક નન્નો સો દુ:ખ હણે 
એક નૂર આદમી હજાર નૂર કપડાં 
એક પગ દૂધમાં ને એક પગ દહીંમાં 
એક ભવમાં બે ભવ કરવા 
એક મરણિયો સોને ભારી પડે 
એક મ્યાનમાં બે તલવાર ન રહે 
એક સાંધે ત્યાં તેર તૂટે 
એક હાથે તાળી ન પડે 
એકનો બે ન થાય 
એના પેટમાં પાપ છે 
એનો કોઈ વાળ વાંકો ન કરી શકે 
એરણની ચોરી ને સોયનું દાન 
એલ-ફેલ બોલવું 
ઓછું પાત્ર ને અદકું ભણ્યો 
ઓળખીતો સિપાઈ બે દંડા વધુ મારે 
કજિયાનું મોં કાળું 
કમળો હોય તેને પીળું દેખાય 

કમાઉ દીકરો સૌને વહાલો લાગે 
કરમ કોડીના અને લખણ લખેશરીના 
કરો કંકુના 
કરો તેવું પામો, વાવો તેવું લણો 
કર્મીની જીભ, અકર્મીના ટાંટીયા 
કાકા મટીને ભત્રીજા ન થવાય 
કાખમાં છોકરું ને ગામમાં ઢંઢેરો 
કાગડા બધે ય કાળા હોય 
કાગડો દહીંથરું લઈ ગયો 
કાગના ડોળે રાહ જોવી 
કાગનું બેસવું ને ડાળનું પડવું 
કાગનો વાઘ કરવો 
કાચા કાનનો માણસ 
કાચું કાપવું 
કાન છે કે કોડિયું? કાન પકડવા 
કાન ભંભેરવા/કાનમાં ઝેર રેડવું 
કાનનાં કીડા ખરી પડે તેવી ગાળ 
કાનાફૂંસી કરવી 
કાપો તો લોહી ન નીકળે તેવી સ્થિતિ 
કામ કામને શિખવે 
કામના કૂડા ને વાતોના રૂડા 

કારતક મહિને કણબી ડાહ્યો 
કાળા અક્ષર ભેંશ બરાબર 
કાંચિડાની જેમ રંગ બદલવા 
કાંટો કાંટાને કાઢે 
કીડી પર કટક 
કીડીને કણ અને હાથીને મણ 
કીધે કુંભાર ગધેડે ન ચડે 
કુકડો બોલે તો જ સવાર પડે એવું ન હોય 
કુલડીમાં ગોળ ભાંગવો 
કુંન્ડુ કથરોટને હસે 
કુંભાર કરતાં ગધેડા ડાહ્યાં 
કૂતરાની પૂંછડી વાંકી તે વાંકી જ રહે 
કૂતરાનો સંઘ કાશીએ ન પહોંચે 
કૂતરું કાઢતા બિલાડું પેઠું 
કૂવામાં હોય તો અવેડામાં આવે 
કેટલી વીસે સો થાય તેની ખબર પડવી 
કેસરિયા કરવા 
કોઈની સાડીબાર ન રાખે 

કોઠી ધોઈને કાદવ કાઢવો 
કોણીએ ગોળ ચોપડવો 
કોથળામાં પાનશેરી રાખીને મારવો 
કોથળામાંથી બિલાડું કાઢવું 
કોના બાપની દિવાળી 
કોની માંએ સવા શેર સૂંઠ ખાધી છે 
કોલસાની દલાલીમાં કાળા હાથ 
ક્યાં રાજા ભોજ અને ક્યાં ગાંગો તેલી? ખણખોદ કરવી 
ખંગ વાળી દેવો 
ખાખરાની ખિસકોલી સાકરનો સ્વાદ શું જાણે 
ખાટલે મોટી ખોટ કે પાયો જ ન મળે 
ખાડો ખોદે તે પડે 
ખાતર ઉપર દીવો 
ખાલી ચણો વાગે ઘણો 
ખાળે ડૂચા અને દરવાજા મોકળા 
ખિસ્સા ખાલી ને ભભકો ભારી 
ખીલાના જોરે વાછરડું કૂદે 
ખેલ ખતમ, પૈસા હજમ 
ખેંચ તાણ મુઝે જોર આતા હૈ 
ખોદે ઉંદર અને ભોગવે ભોરિંગ 
ખોદ્યો ડુંગર ને કાઢ્યો ઉંદર 

ગઈ તિથિ જોશી પણ ન વાંચે 
ગગા મોટો થા પછી પરણાવશું 
ગતકડાં કાઢવા 
ગધેડા ઉપર અંબાડી 
ગધેડાને તાવ આવે તેવી વાત 
ગરજ સરી એટલે વૈદ વેરી 
ગરજવાનને અક્કલ ન હોય 
ગરજે ગધેડાને પણ બાપ કહેવો પડે 
ગંજીનો કૂતરો, ન ખાય ન ખાવા દે 
ગાજરની પીપૂડી વાગે ત્યાં સુધી વગાડવાની ને પછી ખાઈ જવાની 
ગાજ્યા મેઘ વરસે નહિ ને ભસ્યા કૂતરા કરડે નહિ 
ગાડા નીચે કૂતરું 
ગાડી પાટે ચડાવી દેવી 
ગાભા કાઢી નાખવા 
ગામ હોય ત્યાં ઉકરડો પણ હોય 
ગામના મહેલ જોઈ આપણાં ઝૂંપડાં તોડી ન નખાય 
ગામના મોંએ ગરણું ન બંધાય 
ગાય દોહી કૂતરાને પાવું 
ગાંઠના ગોપીચંદન 
ગાંડા સાથે ગામ જવું ને ભૂતની કરવી ભાઈબંધી 
ગાંડાના ગામ ન વસે 
ગાંડી માથે બેડું 
ગાંડી સાસરે ન જાય અને ડાહીને શિખામણ આપે 

ગાંધી-વૈદનું સહીયારું 
ગેંગે-ફેંફે થઈ જવું 
ગોળ ખાધા વેંત જુલાબ ન લાગે 
ગોળ નાખો એટલું ગળ્યું લાગે 
ગોળથી મરતો હોય તો ઝેર શું કામ પાવું? ગ્રહણ ટાણે સાપ નીકળવો 
ઘડો-લાડવો કરી નાખવો 
ઘર ફૂટે ઘર જાય 
ઘર બાળીને તીરથ ન કરાય 
ઘરડા ગાડા વાળે 
ઘરડી ઘોડી લાલ લગામ 
ઘરના છોકરા ઘંટી ચાટે ને પાડોશીને આટો 
ઘરની દાઝી વનમાં ગઈ તો વનમાં લાગી આગ 
ઘરની ધોરાજી ચલાવવી 
ઘરમાં હાંડલા કુસ્તી કરે તેવી હાલત 
ઘરે ધોળો હાથી બાંઘવો 
ઘાણીનો બળદ ગમે તેટલું ચાલે પણ રહે જ્યાં હતો ત્યાં જ 
ઘી ઢોળાયું તો ખીચડીમાં 
ઘી-કેળાં થઈ જવા 

ઘીના ઠામમાં ઘી પડી રહ્યું 
ઘેર ઘેર માટીના ચૂલા 
ઘો મરવાની થાય ત્યારે વાઘરીવાડે જાય 
ઘોડે ચડીને આવવું 
ઘોરખોદિયો 
ઘોંસ પરોણો કરવો 
ચકીબાઈ નાહી રહ્યાં 
ચડાઉ ધનેડું 
ચપટી ધૂળની ય જરૂર પડે 
ચપટી મીઠાની તાણ 
ચમડી તૂટે પણ દમડી ન છૂટે 
ચમત્કાર વિના નમસ્કાર નહિ 
ચલક ચલાણું ઓલે ઘેર ભાણું 
ચાદર જોઈને પગ પહોળા કરાય 
ચાર મળે ચોટલા તો ભાંગે કૈંકના ઓટલા 
ચાલતી ગાડીએ ચડી બેસવું 
ચીભડાના ચોરને ફાંસીની સજા 
ચીંથરે વીંટાળેલું રતન 
ચેતતા નર સદા સુખી 
ચોર કોટવાલને દંડે 
ચોર પણ ચાર ઘર છોડે 
ચોરની દાઢીમાં તણખલું 
ચોરની માં કોઠીમાં મોં ઘાલીને રૂએ 
ચોરની માંને ભાંડ પરણે 
ચોરની વાદે ચણા ઉપાડવા જવું 

ચોરને કહે ચોરી કરજે અને સિપાઈને કહે જાગતો રહેજે 
ચોરને ઘેર ચોર પરોણો 
ચોરનો ભાઈ ઘંટીચોર 
ચોરી પર શીનાજોરી 
ચોળીને ચીકણું કરવું 
ચૌદમું રતન ચખાડવું 
છકી જવું 
છક્કડ ખાઈ જવું 
છછૂંદરવેડા કરવા 
છઠ્ઠીનું ધાવણ યાદ આવી જવું 
છાગનપતિયાં કરવા 
છાજિયા લેવા 
છાતી પર મગ દળવા 
છાપરે ચડાવી દેવો 
છાશ લેવા જવી અને દોણી સંતાડવી 
છાશમાં માખણ જાય અને વહુ ફુવડ કહેવાય 
છાસિયું કરવું 
છિનાળું કરવું 
છીંડે ચડ્યો તે ચોર 
છોકરાંને છાશ ભેગા કરવા 

છોરું કછોરું થાય પણ માવતર કમાવતર ન થાય 
જણનારીમાં જોર ન હોય તો સૂયાણી શું કરે ? 
જનોઈવઢ ઘા 
જમણમાં લાડુ અને સગપણમાં સાઢુ 
જમવામાં જગલો અને કૂટવામાં ભગલો 
જમાઈ એટલે દશમો ગ્રહ 
જર, જમીન ને જોરું, એ ત્રણ કજિયાના છોરું 
જશને બદલે જોડા 
જંગ જીત્યો રે મારો કાણિયો, વહુ ચલે તબ જાણિયો 
જા બિલાડી મોભામોભ 
જા બિલ્લી કૂત્તે કો માર 
જાગ્યા ત્યાંથી સવાર 
જાડો નર જોઈને સુળીએ ચડાવવો 
જાતે પગ પર કુહાડો મારવો 
જીભ આપવી 
જીભ કચરવી 
જીભમાં હાડકું ન હોય, તે આમ પણ વળે અને તેમ પણ વળે 
જીવતા જગતીયું કરવું 
જીવતો નર ભદ્રા પામે 
જીવવું થોડું ને જંજાળ ઝાઝી 
જીવો અને જીવવા દો 
જીવ્યા કરતાં જોયું ભલું 
જે ચડે તે પડે 
જે જન્મ્યું તે જાય 
જે નમે તે સૌને ગમે 

                                                                                    જે ફરે તે ચરે